Bệnh hậu sản là gì, biểu hiện, phân loại, nguyên nhân, cách điều trị

1. Bệnh hậu sản sau sinh là gì?

Bị hậu sản là tình trạng phụ nữ bị một số bệnh trong thời gian sau sinh do không được chăm sóc đúng cách, thiếu chất hoặc do các thói quen không tốt. Thời gian hậu sản theo ông bà ta trước kia là ba tháng. Tuy nhiên, theo Y học hiện đại thì thời gian này chỉ khoảng từ 4 đến 6 tuần sau sinh mà thôi. 

Đây là giai đoạn mà bất cứ bà mẹ sau sinh nở nào cũng phải đối mặt với rất nhiều vấn đề như tắc tia sữa, đau đớn do sinh mổ hoặc do vết khâu tầng sinh môn. Một trong vấn đề thường gặp nhất chính là hậu sản. Hậu sản không chỉ riêng một bệnh lý nào cả mà nó chỉ chung cho những bệnh lý có thể gặp phải với các bà mẹ sau sinh.

Một số bệnh lý nằm trong hậu sản có thể kể đến như: sản dịch, rạn da, bị trĩ hay táo bón, băng huyết sau sinh, đi tiểu và đại tiện không kiểm soát, khó lấy lại vóc dáng, trầm cảm sau sinh, nhiễm trùng…

2. Nguyên nhân gây bệnh hậu sản

2.1. Sức khỏe yếu, kém

Sau sinh, sức khỏe của người phụ nữ bị giảm sút đi rất nhiều do quá trình mang thai và sinh con trước đó phải chịu nhiều vất vả, những dưỡng chất trong cơ thể đều được tập trung để nuôi dưỡng em bé nên mặc dù ăn nhiều cũng khó có thể hấp thụ vào cơ thể mẹ.

Hơn nữa, việc mang thai và sinh con dẫn đến nhiều thay đổi về hóc môn khiến cơ thể mẹ mệt mỏi, căng thẳng. Khi sinh con mẹ còn bị mất máu, kiệt sức nên dễ khiến mẹ bị hậu sản. Đặc biệt với những người mẹ không được chăm sóc kỹ càng, ăn uống không đủ chất, sinh nở ở điều kiện không đảm bảo thì sức ảnh hưởng lên sức khỏe còn nặng nề hơn nhiều.

2.2. Căng thẳng, mệt mỏi

Khi mang thai, thai nhi lớn dần đồng nghĩa với việc mẹ sẽ cảm thấy nặng nề hằng ngày. Từ việc đi lại, vận động hay nằm nghỉ ngơi cũng rất bất tiện dẫn đến cơ thể mẹ bị mệt mỏi. Chưa kể khi đi sinh mẹ tốn nhiều sức lực vào cơn đau chuyển dạ, vào sức rặn khi sinh thường hoặc nỗi đau khi bị rạch mổ. Tất cả những điều trên khiến mẹ luôn trong trạng thái căng thẳng, mệt mỏi, thiếu chất, bị thiếu cân sau sinh nên nguy cơ bị hậu sản rất cao.

2.3. Không kiêng cữ sau thời gian sinh

Thời gian sau sinh cơ thể mẹ còn chịu nhiều tổn thương, do đó cần phải được nghỉ ngơi, kiêng cữ trong thời gian ít nhất là sáu tuần để được phục hồi. Nếu trong thời gian này mẹ vận động quá mạnh, làm việc nặng nhọc, mang vác nặng hay ra ngoài gặp nắng gió nhiều sẽ rất không tốt cho sức khỏe. Có những người thì gần chồng quá sớm cũng có thể khiến cơ thể bị tổn thương phần phụ. Tất cả những điều trên đều có thể dẫn đến bệnh hậu sản mà mẹ phải đối mặt.

Những căng thẳng mệt mỏi có thể là nguyên nhân khiến mẹ bị bệnh hậu sản (Nguồn: benhhocmatngu.vn)

3. Biểu hiện của bệnh hậu sản sau sinh

3.1. Gầy gò, ốm yếu

Sau sinh, mẹ phải mất ít nhất một tuần để nghỉ ngơi, tĩnh dưỡng, giảm những cơn đau. Sau thời gian này, mẹ sẽ được ăn uống đầy đủ, tẩm bổ để có sữa cho em bé cũng như hồi phục cơ thể nên thường cân nặng của mẹ ở giai đoạn này cũng khá cao. Nếu mẹ cảm thấy cơ thể vẫn gầy gò, ốm yếu, ăn không ngon miệng, không hấp thu được chất dinh dưỡng thì khả năng cao là mẹ đã bị hậu sản.

3.2. Chán ăn

Khi bị hậu sản, các mẹ sẽ cảm thấy không muốn ăn gì cả, ăn không ngon miệng, thậm chí là ăn uống được nhưng vẫn thấy cơ thể không khỏe, không lên được cân. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cơ thể mẹ mà còn dẫn đến việc thiếu sữa cho bé bú, sữa không giàu chất dinh dưỡng.

3.3. Tinh thần suy sụp

Sau khi sinh, các hóc môn của người phụ nữ vẫn chưa thể trở về như ban đầu dẫn đến sự thay đổi về tâm lý. Cộng thêm những áp lực về nuôi dưỡng con cái có thể khiến mẹ bị suy sụp tinh thần, không hứng thú hay thấy cuộc sống có niềm vui nào cả. Đó cũng chính là biểu hiện của bệnh hậu sản.

3.4. Hay khóc, bực bội, lo lắng và hoang mang

Không đủ sữa nuôi con, sữa nóng, tắc tia sữa, con quấy khóc, con còi cọc…khiến mẹ rất dễ bị thay đổi cảm xúc, luôn lo lắng, hoang mang rồi buồn tủi, bực bội. Có nhiều người bị hậu sản mà không muốn đi ra ngoài, không muốn tiếp xúc hay gặp gỡ với ai, trong người luôn cảm thấy bất ổn.

Tinh thần suy sụp là tình trạng thường thấy (nguồn: poh.vn)

4. Các bệnh hậu sản thường gặp

4.1. Băng huyết sau sinh

Theo ước tính, có khoảng 2% trong số các ca sinh nở sẽ có hiện tượng băng huyết. Nguyên nhân của việc băng huyết là do chuyển dạ kéo dài, do tử cung bị nhiễm trùng hoặc do sản phụ đã sinh nở nhiều lần khiến tử cung không thể co lại sau khi nhau thai đã ra ngoài. Điều đáng nói là băng huyết sau sinh có thể gây tử vong và thực tế đây là nguyên nhân gây tử vong thứ ba có liên quan đến các vấn đề hậu sản. 

Việc chảy một ít máu sau khi sinh là chuyện bình thường mà các bà mẹ đều gặp phải. Tuy nhiên, bạn vẫn cần phải được theo dõi để đảm bảo là tử cung vẫn đang gò để co dần lại khi em bé đã chào đời. Nếu máu chảy ra nhiều hơn mức bình thường thì bác sĩ hoặc các nữ hộ sinh sẽ giúp bạn xoa bóp tử cung để kích thích tử cung hoạt động bình thường. Hoặc nếu không thì bác sĩ sẽ cho bạn dùng một loại hóc môn tổng hợp để kích thích tử cung co bóp. Khi đã được xuất viện, bạn cần đặc biệt theo dõi, nếu vẫn có tình trạng băng huyết xảy ra từ một đến hai tuần thì có thể là do còn mảnh nhau thai sót lại trong tử cung. Bạn cần đến gặp bác sĩ để được thăm khám và phẫu thuật cắt bỏ các mô nếu có.

4.2. Nhiễm trùng tử cung

Các mẹ sau sinh có thể bị nhiễm trùng tử cung do còn nhau thai sót lại trong tử cung. Bình thường, khi em bé chào đời thì nhau thai cũng sẽ bong ra khỏi tử cung và đào thải ra ngoài trong vòng 20 phút. Nhưng nếu vì lý do nào đó một phần của nhau thai sót lại trong tử cung có thể dẫn đến tử cung bị nhiễm trùng. Ngoài ra, túi ối bị nhiễm trùng khi chuyển dạ cũng là nguy cơ dẫn đến nhiễm trùng tử cung sau sinh. 

Dấu hiệu của nhiễm trùng tử cung thường thấy là mẹ bị sốt cao, chỉ số bạch cầu cao bất thường, tim đập nhanh, tử cung sưng, tiết dịch có mùi hôi… Bệnh lý này thường được điều trị bằng cách dùng kháng sinh tiêm vào tĩnh mạch. Đây là cách nhanh nhất để ngăn sốc nhiễm trùng nhiễm độc. Tuy nhiên, mẹ nên đến thăm khám ở bác sĩ, không được tự ý sử dụng thuốc hoặc tiêm thuốc nếu không có chỉ định của bác sĩ, tránh trường hợp ảnh hưởng đến sức khỏe của cả mẹ và bé.

4.3. Nhiễm trùng vết mổ

Đây là một trong những biến chứng thường gặp phải sau sinh mổ, cũng là một bệnh hậu sản thường thấy ở nhiều sản phụ sinh theo hình thức mổ bắt con. Dấu hiệu của bệnh này là ở vết mổ xuất hiện mủ, bị sưng, đỏ và đau. Lúc này bạn cần đến bệnh viện ngay để bác sĩ chăm sóc và ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra. Một số trường hợp bạn sẽ thấy ở phần vết mổ bị ngứa. Bạn không nên gãi mạnh mà hãy bôi kem dưỡng để làm giảm cảm giác khó chịu, không làm vết mổ bị tổn thương.

4.4. Nhiễm trùng thận

Nhiễm trùng thận cũng là bệnh hậu sản có thể xảy ra với những bà mẹ. Nguyên nhân của bệnh là do vi khuẩn từ bàng quang lâu lan sang thận dẫn đến thận bị nhiễm trùng. Biểu hiện của nhiễm trùng thận bạn có thể nhận biết như: tiểu đau, tiểu nhiều lần, táo bón, sốt cao, cơ thể ốm yếu, bị đau lưng hoặc đau lệch sang bên hông…

Nếu được xác định là bị nhiễm trùng thận, các bạn sẽ được bác sĩ điều trị bằng cách dùng kháng sinh dạng ống hoặc dùng kháng sinh dạng tiêm để tiêm vào tĩnh mạch.

4.5. Đau tầng sinh môn

Với những bà mẹ sinh thường, việc phải cắt tầng sinh môn là rất phổ biến. Đây là việc làm giúp bé ra đời nhanh hơn, tránh ngạt thở, tránh nguy hiểm cho tính mạng của em bé. Việc bị rạch tầng sinh môn khiến mẹ cảm thấy đau đớn, khó chịu, vết thương bị sưng trong vòng một tuần, khi liền lại thì sẽ cảm thấy căng cứng. 

Lúc này, các mẹ nên chăm sóc vùng kín thật sạch sẽ, khi đi đại tiện hay tiểu tiện cũng cần lau rửa nhẹ nhàng. Nên rửa xuôi từ trên xuống dưới hậu môn, không rửa theo chiều ngược lại vì có thể khiến vi khuẩn từ hậu môn lây lan sang âm đạo. Ngoài ra, các mẹ nên kết hợp với các bài tập Kegel để vết thương nhanh lành hơn.

4.6. Sản dịch

Sản dịch là hỗn hợp gồm máu và phần còn sót của nhau thai. Thường sản dịch sẽ ra ngoài trong vòng vài ngày đến một tuần. Dịch tiết có màu đỏ tươi, đôi khi có cả máu đông. Sau đó, sản dịch sẽ chuyển dần sang màu hồng, đến màu trắng hoặc vàng sau đó sẽ hết. Sản dịch có màu đỏ nhiều nhất khi mẹ cho con bú, vận động mạnh hay tập thể dục. Để sản dịch nhanh hết, các mẹ có thể ăn rau ngót, uống chè vằng, ăn canh trứng đậu phụ kết hợp với tập Kegel, đi lại vận động nhẹ nhàng.

Sản dịch là vấn đề thường gặp đối với các mẹ sau sinh (Nguồn: marrybaby.vn)

4.7. Ngực sưng

Đây cũng là bệnh hậu sản khá dễ gặp và thường xuất hiện khi mẹ có sữa. Lúc này, ngực của mẹ sẽ to, căng cứng và đau. Để giảm cảm giác khó chịu, mẹ nên cho bé bú đều đặn để sữa được ra ngoài, tránh bị tắc tia sữa. Ngoài ra, mẹ cũng nên mặc áo ngực dành cho phụ nữ đang cho con bú sẽ cảm thấy thoải mái hơn. Hoặc có thể dùng máy hút sữa chất lượng tốt, chất liệu cao cấp, an toàn, dùng túi đá để chườm lên ngực… Nếu đang không cho con bú thì không nên tắm bằng nước nóng vì nó có thể khiến tuyến sữa sản sinh ra nhiều sữa hơn, gia tăng sự khó chịu và đau đớn cho mẹ. Bên cạnh những điều trên mẹ nhớ nghỉ ngơi đầy đủ và uống nhiều nước.

4.8. Viêm vú, tắc tia sữa

Đây là hiện tượng rất dễ gặp ở các mẹ sau sinh. Việc vú bị tắc sữa, bị viêm hay nhiễm trùng có thể gây đau, sưng, đỏ hoặc xuất hiện khối u cứng gây viêm vú. Biểu hiện của bệnh này là mẹ cảm thấy đau vú, sưng vú, cảm giác nóng rát khi cho con bú. Da xung quanh bị đỏ, người mệt mỏi, sốt trên 38 độ. 

Lúc này, biện pháp tốt nhất để hỗ trợ là massage ngực, cho em bé bú thường xuyên, chườm nước ấm, dùng máy hút sữa để thông dòng sữa bị tắc… Nếu tình trạng không được cải thiện thì hãy đến gặp bác sĩ, tránh để lâu ngày khiến viêm nhiễm nặng dẫn đến áp xe rất nguy hiểm.

4.9. Rạn da

Có lẽ rạn da chính là biểu hiện phổ biến nhất đối với các bà mẹ sau sinh. Hầu như bà mẹ nào cũng bị rạn da ở nhiều hoặc một vài khu vực trên cơ thể như ngực, bụng, hông, đùi. Có điều này là bởi khi em bé ngày càng lớn, da bụng của mẹ cũng phải căng ra để vừa với kích thước của em bé. Khi em bé ra đời, vùng da này sẽ bị xẹp lại, sự thay đổi đột ngột khiến da không thể co lại trạng thái ban đầu dẫn đến các vết rạn da xuất hiện và chúng mờ dần theo thời gian.

Cách để chống rạn da hiện nay là dùng các loại kem trị rạn da chuyên dụng hoặc sử dụng tinh dầu thiên nhiên. Các mẹ nên phòng hơn là chống vì khi đã xuất hiện thì chúng sẽ mất rất nhiều thời gian sau đó mới mờ được.

4.10. Trĩ và táo bón

Trong quá trình mang thai và cả sau khi sinh con, mẹ cần phải ăn uống kiêng khem một số chất tuy tốt cho tiêu hóa nhưng lại không tốt cho con nên thực sự về đường tiêu hóa có chút khó khăn. Điều đó khiến mẹ dễ bị táo bón kéo dài, lâu dần dẫn đến bệnh trĩ.

Cách cải thiện phổ biến hiện nay là dùng thuốc mỡ và thuốc xịt để làm mềm phân. Kết hợp với đó là chế độ ăn thực phẩm mềm, lỏng, nhiều chất xơ. Các bạn không nên tự ý sử dụng thuốc nhuận tràng, thuốc thụt hay đạn nếu chưa có sự chỉ định của bác sĩ kẻo ảnh hưởng đến cơ thể và em bé, đặc biệt là với các bà mẹ bị cắt tầng sinh môn.

4.11. Tiểu không tự chủ

Khi mang thai và sinh nở, đáy bàng quang bị kéo co giãn nên mẹ sẽ bị đi tiểu không tự chủ khi cười, ho hoặc khi bị căng thẳng. Thường điều này sẽ hết khi bạn lấy lại được cơ bắp như bình thường. Để đẩy nhanh tiến độ, bạn có thể thực hiện các biện pháp Kegel. Trong thời gian bị tiểu không tự chủ thì bạn nên mặc băng vệ sinh để đảm bảo sạch sẽ. Chú ý xem có bị đau nhức, khó chịu, nóng rát hay không bởi đây là những dấu hiệu của nhiễm trùng bàng quang. Nếu có thì bạn phải đi khám bác sĩ ngay.

Bên cạnh việc tiểu không tự chủ thì các mẹ còn có thể bị đại tiện không tự chủ do sự suy yếu của cơ xương chậu, cơ vòng quanh hậu môn bị tổn thương, rách đáy chậu… Điều này thường thấy ở những người phụ nữ sinh thường, thời gian chuyển dạ kéo dài. Để khắc phục bạn nên tập các bài tập về sự kiểm soát, tham khảo ý kiến từ bác sĩ. Nếu không cải thiện thì có thể phải phẫu thuật.

4.12. Rụng tóc

Rất nhiều bà mẹ sau khi sinh con phải đối mặt với tình trạng rụng tóc trầm trọng, điều mà ít thấy khi mang thai. Bởi khi mang thai nội tiết tố tăng cao giúp tóc bóng mượt và chắc khỏe. Nhưng khi sinh con, nội tiết tố thay đổi, sụt giảm khiến tóc trở nên dễ rụng hơn rất nhiều. Một trong những cách trị rụng tóc sau sinh an toàn kích thích mọc dày đẹp đó là bạn nên ăn uống đầy đủ, có thể sử dụng các sản phẩm thiên nhiên kích thích mọc tóc nhưng nếu không quá trầm trọng thì cũng không cần thiết. Số lượng tóc bạn rụng chỉ tương đương với số lượng tóc đáng lẽ đã rụng trong thời gian mang thai mà thôi.

Rụng tóc là vấn đề thường thấy sau sinh (Nguồn: pinimg.com)

4.13. Trầm cảm sau sinh

Đây là một bệnh hậu sản mà chắc hẳn không ai muốn mình mắc phải nhưng lại ít ai chủ động ngăn ngừa được nó. Có những người bị trầm cảm vẫn không nhận ra được bệnh của mình. Có tới 10-20% phụ nữ sau sinh mắc bệnh trầm cảm. Thời gian phát hiện rõ ràng nhất là từ hai tuần đến ba tháng sau khi sinh con. Biểu hiện của bệnh là luôn cảm thấy lo lắng, sợ hãi, tuyệt vọng, chán nản và mệt mỏi. Đôi khi, các mẹ cảm thấy choáng ngợp, tức giận, u uất và không kiểm soát được hành vi của mình.

Nguyên nhân của tình trạng này có thể là do sự thay đổi nội tiết tố trong cơ kể, cùng với đó là việc thiếu ngủ, thiếu chất, trách nhiệm chăm sóc con cái. Một số trường hợp còn do tinh thần bị ngược đãi, chồng không quan tâm, gia đình không giúp đỡ…khiến tâm trạng của người phụ nữ bị u uất, phẫn nộ. Sự mệt mỏi về thể xác và sự áp lực về tinh thần khiến bệnh tình ngày càng nặng hơn.

Cách điều trị bệnh trầm cảm sau sinh hiệu quả cần có sự hỗ trợ của gia đình, người thân, bạn bè và đặc biệt là người chồng. Đối với người phụ nữ, khi biết mình có triệu chứng của trầm cảm thì phải chủ động muốn thoát khỏi cảm giác ấy, tích cực chia sẻ cảm xúc với mọi người xung quanh, nhờ vả mọi người chăm sóc em bé để mình có thêm thời gian để nghỉ ngơi. Nếu người bệnh không thực sự muốn thoát khỏi tình trạng bệnh này thì dù xung quanh tác động tích cực cũng không thể chấm dứt. Ngược lại, gia đình, bạn bè, người thân nên chung tay góp sức giúp đỡ người phụ nữ khỏi những nỗi lo về tinh thần lẫn thể xác để họ cảm thấy thoải mái, hạnh phúc hơn. Nếu không có dấu hiệu thuyên giảm thì tốt nhất là nên đến khám, nhận tư vấn từ chuyên gia hoặc bác sĩ tâm lý giỏi. Có thể sẽ phải điều trị bằng thuốc để cải thiện dần tình trạng bệnh.

5. Cách phòng bệnh hậu sản

5.1. Theo dõi sức khỏe bà bầu sau sinh

Có thể nói, có không ít cách chữa bệnh hậu sản sau sinh nhưng dù cách nào đi nữa thì tinh thần hoặc thể xác của người phụ nữ cũng đã bị ảnh hưởng ít nhiều bởi những bệnh lý này. Do đó, tốt nhất bạn nên phòng bệnh ngay từ đầu bằng những biện pháp rất đơn giản. Trước hết, hãy theo dõi sức khỏe cho bà mẹ sau sinh, đảm bảo mẹ luôn được ăn uống đủ chất dinh dưỡng để cơ thể khỏe mạnh và có nguồn sữa dồi dào để nuôi em bé. 

5.2. Tạo tinh thần thoải mái

Sau sinh có không ít những bà mẹ bị chê bai như rạn da nhiều, không có sữa, đẻ con nhẹ cân, nuôi con gầy gò, nuôi con quấy khóc…Đây đều là những “đòn chí mạng” khiến mẹ sau sinh cảm thấy tổn thương và dẫn đến trầm cảm rất lớn. Chính vì vậy, người thân, bạn bè nên động viên các mẹ, tạo tinh thần thoải mái nhất. Nếu em bé hoặc bản thân mẹ có vấn đề gì thì cùng giải quyết và dành thời gian để xử lý, tuyệt đối không chỉ trích, chê bai vì suy cho cùng không có bà mẹ nào lại mong muốn những điều không tốt cho con của mình.

Tạo cho mẹ tinh thần thoải mái để chống hậu sản (Nguồn: bookingcare.vn)

5.3. Sinh hoạt, ăn uống đúng cách

Sau sinh mẹ nên được nghỉ ngơi nhiều trong một tuần đầu, sau đó nên vận động đi lại nhẹ nhàng để lưu thông mạch máu, kích thích sữa về nhiều hơn. Bên cạnh đó, các mẹ không nên mang vác nặng, làm việc quá sức. Kết hợp với đó là chế độ ăn uống khoa học, ăn đầy đủ chất cũng như tránh những thực phẩm không tốt cho mẹ và bé.

Trên đây là những nguyên nhân, biểu hiện và các bệnh hậu sản thường gặp nhất ở các bà mẹ sau sinh. Hi vọng với những thông tin bổ ích trên đã giúp bạn biết cách nhận diện cũng như chữa bị hậu sản hiệu quả nhất. Trong trường hợp bệnh kéo dài, có chiều hướng xấu thì có thể tham khảo các gói khám sức khỏe sản phụ khoa với bác sĩ chuyên môn để được thăm khám và chẩn đoán chính xác nhất. Chúc các mẹ luôn có một sức khỏe tốt, nhanh chóng vượt qua giai đoạn hậu sản để chăm sóc bé yêu của mình tốt nhất!